بنابراین میل به دوستی، نعمتی است الهی که باید هدایت شود و در مسیر صحیح قرار گیرد تا انسان را به کمال و تعالی نزدیک سازد. در متون و روایت‏های دینی به زمینه‏های درست و نادرست به کارگیری این غریزه اشاره و بر انتخاب دوستان شایسته تأکید بسیاری شده است؛ چرا که دوست می‏تواند آدمی را به قله کمال و سعادت و یا به جهل و گمراهی رهنمون سازد.

در برخی آیات الهی حالت حسرت و پشیمانی آدمی در روز قیامت بر اثر پیروی از دوستان ناباب به خوبی نشان داده شده است، آنجا که می‏فرماید:

«یَاوَیْلَتَی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاَنًا خَلِیلاً؛ ای وای کاش فلانی را دوست (خود) نگرفته بودم». (فرقان: 28)

یا در جای دیگر آمده است:

«الاْءَخِلاَّآءُ یَوْمَئِذِ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلاَّ الْمُتَّقِینَ. در آن روز یاران ـ جز پرهیزکاران ـ بعضی‏شان دشمن بعضی دیگرند. (زخرف: 68)

پیام:

تأیید اصل گرایش به دوستی، به عنوان نعمتی خدادادی.


ملاک دوست‏یابی
در آموزه‏های دینی، شاخصه‏هایی برای انتخاب دوست آمده است که از مهم‏ترین آنها موارد زیر است:



1. دیدارش، آدمی را به یاد خدا بیندازد که نوع کلامش، پوشش او، حرکاتش و... نیز در کریمه قرآنی آمده است:

... وَ لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنا وَ اتَّبَعَ هَواهُ وَ کانَ أَمْرُهُ فُرُطًا. (کهف: 28)

و از آن کس که قلبش را از یاد خدا غافل ساخته‏ایم و از هوس خود پیروی کرده و (اساس) کارش بر زیاده‏روی است، اطاعت مکن.

2. اهل ذکر و مقید به تکالیف دینی باشد، چنان‏که قرآن مجید هم ویژگی‏های این افراد را به روشنی بیان داشته است:

وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَ الْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ اللّه‏. (کهف: 28)

و با کسانی که پروردگارشان را صبح و شام می‏خوانند و خشنودی او را می‏خواهند، شکیبایی پیشه کن.

3. آنچه بر خود می‏پسندد، بر شما نیز بپسندد و آنچه را برای خود کراهت می‏دارد، بر شما نیز چنین بدارد: «یُحِبُّ لَه ما یُحِبُّ لِنَفْسِه وَ یَکْرَهُ له ما یَکْرَهِ لِنَفْسِه».

4. مخالف ارزش‏ها و هنجارهای دینی نباشد و دینتان را به تمسخر نگیرد:

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ الَّذِینَ اتَّخَذُواْ دِینَکُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِّنَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ مِن قَبْلِکُمْ وَالْکُفَّارَ أَوْلِیَآءَ. (مائده: 57)

ای کسانی که ایمان آورده‏اید، کسانی که دین شما را به ریشخند و بازی گرفته‏اند (چه)، از کسانی که پیش از شما به آنان کتاب داده شده و (چه از) کافران، دوستان (خود) مگیر.

در حقیقت، دوست باید آدمی را در پیمودن نردبان قرب و کمال الهی یاری دهد، بنابراین باید نهایت دقت را در دوست‏یابی به عمل آورد و تنها به صرف ملاک‏های ظاهری نمی‏توان کسی را رفیق راه دانست و به او اعتماد کرد، بلکه باید همراهی امین و درستکار برگزید و قلب و دل و جانمان را که گران‏بهاترین گوهر وجودمان است، به آنها سپرد.

پیام:

ملاک‏های دوست‏یابی:

1. اهل ذکر و مقید به تکالیف دینی و در مسیر دین حرکت کردن دوست‏ها.

2. شما را به مانند خود حساب کردن.

3. توافق ارزشی بین دو نفر.


دوستی دختر و پسر
(آغازی نامبارک و فرجامی ویران‏گر)

منظور از دوستی دختر و پسر، آن رابطه‏ای است که صمیمانه و گرم و عمدتا پنهانی باشد که از طریق دیدارهای مخفیانه، رد و بدل کردن نامه، ارتباط تلفنی و... ایجاد می‏شود.

بی‏شک این نوع دوستی‏ها از نظر عقل، دین، عرف، تجربه و... نادرست است، زیرا همه دوستان در قیامت دشمن یکدیگر می‏شوند، مگر آن دوستی‏هایی که اساس آنها بر تقوا باشد. کسانی که دوستانی را با روابط نادرست و بر پایه هوس برمی‏گزینند، در روز قیامت دست حسرت می‏گزند و می‏گویند ای کاش او را به عنوان دوست انتخاب نمی‏کردم.

در روایتی آمده است:

برای هر عضوی از اعضای بدن انسان نوعی زنا وجود دارد: زنای چشم نگاه است؛ زنای زبان سخن گفتن؛ زنای گوش شنیدن؛ زنای دست لمس کردن و زنای پاها حرکت به سمت گناه.

آزادی بی حدّ و مرز در روابط بین دو جنس مخالف، دردها و آثار مخربی را در پی دارد. بنابراین، اسلام می‏خواهد با حفظ حریم‏ها، سلامت فردی و اجتماعی را تضمین کند.

پیام:

1. پشیمانی انسان در دوستی با افراد ناباب در دنیا و آخرت.

2. پرهیز از برقراری روابط دوستانه با نامحرمان.



پی‏آمدهای اجتماعی روابط ناسالم
نخستین ثمره روابط ناسالم بین دختر و پسر و شکسته شدن قبح چنین روابطی، ایجاد روحیه بی‏اعتمادی نسبت به همسر آینده است و این ذهنیت آزار دهنده در او شکل می‏گیرد که آیا او پیش از این، چنین رابطه‏ای را تجربه کرده است یا خیر؟ در ضمن، این بی‏اعتمادی و شک هیچ‏گاه او را رها نمی‏کند و سرانجام، بنیان مستحکم خانواده را به مخاطره می‏اندازد.

بنابر آخرین تحقیقات، افرادی که پیش از ازدواج چنین روابطی با هم داشته‏اند، پس از ازدواج نیز در حل مشکلات خود عاجزند؛ چرا که نسبت به یکدیگر بسیار بدبین هستند.

افزون بر این، دوستی‏های ناسالم موجب می‏شود دختر و پسر به صورت ابزاری درآیند که هر روز تغییراتی در آرایش، پوشش و حرکات و رفتارشان بدهند که این، چیزی جز سرگرم شدن به کارهای بی‏ارزش و دوری از هدف اصلی، یعنی شناخت خود و شکوفایی خلاقیت‏ها و بازماندن از قله کمال نیست. صاحب نظران در این‏باره می‏گویند:

«اساسا کسانی که به دنبال دوست از جنس مخالف هستند، بیشتر به دنبال تأمین نیازهای بدنی خود هستند و این باعث عدم رشد آنهاست».

غرق شدن در عشق‏های کاذب و دوستی‏های ناشایست، فرجامی جز دوری از معنویت و بیزاری از فرهنگ خودی و گرایش به فرهنگ بیگانه ندارد.

پیام:

1. قربانی شدن برخی جوانان بر اثر روابط ناسالم و از دست رفتن اعتبار و حیثیت فردی و اجتماعی آنان.

2. ایجاد شک و دودلی نسبت به همسر آینده، از پی‏آمدهای منفی این‏گونه ارتباط‏ها.

3. گرایش ناآگاهانه به فرهنگ بیگانه و دوری از فرهنگ خودی.